1. Lời mở đầu
Có một câu nói của V.I. Lenin đã đi vào lòng nhiều thế hệ: “Học, học nữa, học mãi”. Tôi nghe câu đó từ khi còn ngồi ghế nhà trường, nhưng thú thật lúc trẻ chưa cảm nhận hết ý nghĩa. Chỉ đến khi đã đi qua bao thăng trầm cuộc đời, nay đã gần 50 tuổi, tôi mới thấy rõ: tri thức thực sự là vô tận, và con người ta, dù ở tuổi nào, vẫn cần phải học.
Nhiều người hỏi tôi: “Đã làm việc mấy chục năm, cũng từng làm giám đốc, từng trải nhiều nghề, giờ gần 50 rồi còn học để làm gì?”. Tôi chỉ mỉm cười: học không phải để hơn thua với ai, mà để sống sáng suốt hơn, hiểu đời hơn, và cũng để hiểu chính mình hơn.
2. Vì sao lớn tuổi vẫn cần học?
Ở tuổi 20, người ta học để khởi đầu sự nghiệp. Ở tuổi 30, học để thăng tiến. Ở tuổi 40, học để điều chỉnh bản thân, để không bị cuốn đi bởi dòng đời. Và ở tuổi gần 50 như tôi, học để giữ cho tâm trí không già cỗi, để cuộc sống vẫn còn tươi mới.
Tri thức là biển cả. Dù tôi đã trải qua nhiều nghề nghiệp, từng làm công nghệ, kinh doanh, quản lý, rồi cũng có những thất bại cay đắng, thì vẫn luôn còn vô số điều mình chưa biết. Nếu dừng lại, tôi sẽ tụt hậu, sẽ tự đóng cánh cửa với thế giới đang thay đổi từng ngày.
Lớn tuổi học khó hơn, trí nhớ không còn nhanh nhạy như hồi 20, 30. Nhưng đổi lại, mỗi bài học mới lại gắn với trải nghiệm đời sống, nên mình thấm hơn, hiểu sâu hơn. Đọc một cuốn triết học ở tuổi 20 thì thấy khô khan, nhưng đọc ở tuổi 50 lại soi thấy chính mình trong đó: những tham vọng đã qua, những lần ngã rẽ, những phút giây buông xuôi.
3. Triết lý về “tham”
Trong triết học phương Đông, người ta thường nói đến tham, sân, si như ba gốc rễ của khổ đau. Nhưng tôi nghĩ, không phải mọi “tham” đều xấu.
Có cái tham lam tiền bạc, tham quyền lực, tất nhiên dẫn đến hệ lụy. Nhưng cũng có cái “tham” tích cực: tham học, tham làm, tham sống cho trọn vẹn. Nếu không tham học, tôi đã không biết thêm điều gì mới. Nếu không tham làm, tôi đã không trải nghiệm những chông gai đáng giá.
Nói cách khác, một chút “tham” là động lực để con người tiến về phía trước. Không tham, không ham, thì cuộc đời sẽ trôi qua nhạt nhẽo.
4. Khổng Tử và “Nhân, Lễ, Nghĩa, Trí, Tín”
Khổng Tử, bậc hiền triết của Nho gia, từng dạy rằng muốn làm người quân tử thì phải rèn đủ năm đức: Nhân, Lễ, Nghĩa, Trí, Tín.
Nhân: biết thương người, sống có lòng nhân ái.
Lễ: ứng xử chuẩn mực, kính trên nhường dưới.
Nghĩa: hành động đúng đạo, không chỉ vì lợi ích riêng.
Trí: sự hiểu biết, khả năng phân biệt đúng sai.
Tín: giữ chữ tín, lời nói đi đôi với việc làm.
Trong đó, Khổng Tử đặc biệt coi trọng Trí. Vì nếu không có trí, con người khó mà biết đâu là nhân, đâu là nghĩa, đâu là điều đúng sai. Mà trí chỉ có được nhờ học.
Vậy nên, học không chỉ để có bằng cấp, có công việc, mà còn để nuôi dưỡng nhân cách, để từng bước trở thành người quân tử.
Ở tuổi gần 50, tôi thấy mình học không còn vì sự nghiệp nữa, mà vì muốn sống đúng với tinh thần “Nhân, Lễ, Nghĩa, Trí, Tín” ấy.
5. Lão Tử và triết lý “vô vi”
Nếu Khổng Tử đề cao việc học để trở thành quân tử, thì Lão Tử lại đi theo hướng khác. Ông chủ trương “vô vi” – không phải là không làm gì, mà là không cưỡng cầu, không gượng ép, sống thuận theo tự nhiên.
Lão Tử lấy hình ảnh nước để minh họa: nước mềm yếu, chảy xuôi theo dòng, nhưng lại len lỏi khắp nơi, bào mòn cả đá. Sống “vô vi” là biết khi nào tiến, khi nào lùi, khi nào buông bỏ.
Thú thật, có những lúc tôi cũng muốn sống kiểu “vô vi” ấy: không tranh giành, không bon chen, mặc đời đưa đẩy. Nhưng rồi tôi nhận ra, trong xã hội hiện đại – nơi công nghệ, kinh tế, tri thức thay đổi từng ngày – nếu sống hoàn toàn vô vi thì dễ bị bỏ lại phía sau.
Bởi vậy, tôi chọn cách dung hòa: học tập, rèn luyện như Khổng Tử khuyên, nhưng cũng giữ một chút vô vi của Lão Tử – tức là làm hết sức mình, nhưng biết buông bỏ khi cần.
6. Lớn tuổi học khó, nhưng đáng giá hơn
Nhiều người bạn của tôi ở tuổi này ngại học lắm. Họ bảo: “Già rồi, học gì nữa cho mệt”. Tôi thì khác. Tôi thấy, càng lớn tuổi học càng quan trọng.
Học để giữ đầu óc linh hoạt. Người không học nữa dễ rơi vào lối mòn, trở nên bảo thủ, khó chấp nhận cái mới.
Học để sống khỏe. Học về dinh dưỡng, bệnh tật, cách chăm sóc sức khỏe. Chính nhờ học mà tôi biết cách kiểm soát tiểu đường, hiểu tại sao cần xét nghiệm gan, thận, mỡ máu hàng tháng.
Học để gần con cháu hơn. Trẻ bây giờ sống trong thế giới công nghệ. Nếu mình không chịu học, sẽ chẳng hiểu gì để trò chuyện, chia sẻ với chúng.
Học để thấy mình vẫn còn giá trị. Khi còn ham học, ham sống, mình không thấy mình già đi, vẫn còn khát vọng cống hiến.
7. Học để làm gì?
Có lúc tôi tự hỏi: “Gần 50 tuổi rồi, học nữa để làm gì?”. Và tôi tìm ra cho mình những câu trả lời:
Học để giữ sức khỏe, biết cách phòng bệnh, biết cách ăn uống, tập luyện.
Học để làm việc hiệu quả hơn, không tụt hậu so với lớp trẻ.
Học để sống nhân ái hơn, vì tri thức giúp mình hiểu người khác, bớt cố chấp.
Học để khiêm nhường hơn, vì càng học nhiều càng thấy mình nhỏ bé.
Nói cách khác, học không còn là phương tiện để leo cao, mà là cách để sống trọn vẹn, sâu sắc hơn.
Mấy cái lý do trên thật ra là theo sách vở, chứ thật tế là học để khỏi đi nhậu. Mấy bạn nhậu nhiều quá, hình như ngày nào cũng nhậu :)
Hình trên website thieuanhvan.com của tôi.
8. Trải nghiệm cá nhân: vừa “tham”, vừa “vô vi”
Có người hỏi tôi: “Ông tham lắm, già rồi mà còn đi học, còn đọc sách, còn nghiên cứu”. Tôi cười: “Ừ, tôi tham đó. Nhưng tham học, tham làm thì có sao đâu. Tôi không tham lam tiền bạc nữa, chỉ tham thêm chút tri thức, chút kinh nghiệm để đời sống ý nghĩa hơn.”
Ở tuổi gần 50, tôi thấy mình đúng là đang sống giữa hai triết lý:
Khổng Tử cho tôi lý do để tiếp tục học, tiếp tục rèn trí, rèn nhân cách.
Lão Tử nhắc tôi rằng, học cũng cần vừa phải, sống cần biết thuận theo tự nhiên, đừng cưỡng cầu mọi thứ.
Tôi chọn dung hòa: học để sống có trí, có nghĩa như Khổng Tử, nhưng cũng vô vi, buông bỏ khi không thể cưỡng cầu như Lão Tử.
Một hình ảnh thư mời học thạc sĩ của RMIT
9. Lời kết
Giờ tôi đã gần 50 tuổi. Nhiều người cùng tuổi tôi chọn nghỉ ngơi, an phận. Nhưng tôi thì khác: tôi vẫn sẽ học. Học thêm ngoại ngữ, học công nghệ mới, học cách giữ sức khỏe, học cách làm người cha, người bạn, người thầy tốt hơn.
Cuộc đời hữu hạn, nhưng tri thức thì vô hạn. Nếu không học, tôi sẽ chỉ sống lặp lại chính mình của hôm qua. Còn khi còn học, tôi vẫn còn mới mẻ, còn nhiều điều để khám phá.
Vậy nên, tôi chọn “tham học” để nuôi dưỡng trí tuệ, chọn một chút “vô vi” để tâm hồn được thảnh thơi. Có lẽ, đó chính là cách tốt nhất để bước vào tuổi 50 mà vẫn thấy đời sống còn nhiều hứng khởi.
Chứng chỉ nghiệp vụ Sư phạm để sẳn sàng đi dạy.
Học nữa, học mãi – không phải để trở thành ai khác, mà để trở thành phiên bản tốt hơn của chính mình.
Type something ...
Search
